"Whistleblowing" czyli "informowanie o nieprawidłowościach" - co to tak naprawdę oznacza?

Co oznacza whistleblowing?

Whistleblowing w dosłownym tłumaczeniu oznacza dmuchanie w gwizdek. W poważniejszym są to czynności polegające na informowaniu o nieprawidłowościach w przedsiębiorstwie. Dmuchanie w gwizdek jest jednoznaczne z sygnalizowaniem czegoś ważnego. Dlatego osoby, które informują o nieprawidłowościach w polskim systemie prawnym nazywa się sygnalistami. Odnosi się to zarówno do działań niezgodnych z prawem, jak i tych, które są zwyczajnie nieetyczne.

Swoją odrębną definicję posiada również Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP). Zajmuje się ona problemami o charakterze pracowniczych. Działa już od ponad 100 lat i jest agencją afiliowaną przy ONZ. Międzynarodowa Organizacja Pracy podaje, że: „zgłaszanie przez pracowników lub byłych pracowników nielegalnych, nieregularnych, niebezpiecznych lub nieetycznych praktyk przez pracodawców”.

Whistleblowing w naturalny sposób łączy się z takimi pojęciami, jak:

• Whistleblower, czyli informator, sygnalista – osoba ujawniająca nieprawidłowość;
• Whistleblowing policy, czyli polityka informowania o nieprawidłowościach;
• Whistleblowing system, czyli system zgłaszania nieprawidłowości.

Unijne przepisy dotyczące whistleblowingu

W dniu 16.12.2019 roku weszła w życie dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Jej celem jest stworzenie w Unii Europejskiej systemu raportowania o łamaniu przepisów wspólnotowych. Ta dyrektywa obowiązuje również w Polsce.

Jak za granicą wygląda whistleblowing?

Pomysł oddolnego raportowania nieprawidłowości, które pojawiają się w organizacjach, pochodzi z anglosaskiego systemu prawnego. Najważniejszymi państwami stosującymi whistleblowing są Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. W przeciwieństwie do Polski te państwa mają bardzo długą historię związaną z instytucją sygnalistów. W tych krajach, niektóre bardzo znane firmy, już od wielu lat stosują zaawansowane systemy dla sygnalistów.

Jakie naruszenia podlegają zgłoszeniu?

Są to między innymi działania sprzeczne z normami etycznymi, które zazwyczaj są dokładnie opisane w kodeksie etycznym firmy. Pracownicy są zobowiązani ich przestrzegać. Sygnaliści mają również prawo zgłaszać ewidentne naruszenia porządku prawnego.

Whistleblowing jest czymś bardzo korzystnym dla firmy. Im wcześniej kierownictwo wie o naruszeniach, tym łatwiej jest mu zminimalizować potencjalne straty.

Whistleblowing to narzędzie reagowania na sytuacje nieoczekiwane. Jeżeli kierownictwo firmy wie o nieprawidłowościach zanim sprawa trafi do sądu, może je rozwiązać we własnym zakresie. W przeciwnym razie, kiedy szef nic nie wie o przewinieniach pracowników, to całą firmę mogą czekać konsekwencje prawne, środowiskowe i finansowe.

Wielkie firmy szanują instytucję sygnalistów

Wśród zagranicznych przedsiębiorstw stosujących politykę sygnalizowania znalazły się amerykański koncern lotniczy Boeing i producent leków i kosmetyków Johnson&Johnson. W Europie obszerny system ochrony sygnalistów wdrożyło na przykład Porsche. W tej firmie zgłaszanie nieprawidłowości odbywa się za pomocą specjalnej infolinii [hotline] oraz przez Internet.

Natomiast BMW ma u siebie specjalne stanowisko Whistleblowing Champion („mistrz zgłaszania nieprawidłowości”). Ten pracownik posiada kompetencje nadzorcze.

Whistleblowing w Polsce

Wbrew pozorom w naszym kraju sygnaliści są już trochę znaną instytucją. Jednak odnosi się to przede wszystkim do przedsiębiorstw wywodzących się z rynków zagranicznych. System polega przede wszystkim na odpowiednich metodach raportowania. Niektóre firmy wprowadziły sygnalistów jeszcze przed powstaniem takiego obowiązku prawnego.

Wystarczy spojrzeć na przykład na postanowienia Kodeksu Etyki Biznesu w grupie Deutsche Telekom AG, właściciela sieci T-Mobile. Powołują one specjalny portal do zgłaszania nieprawidłowości Tip-off (Tell me!). Z whistleblowingiem mamy do czynienia również w polskiej firmie „STP ELBUD” sp. z o.o. Stworzono w niej specjalny dział zajmujący się rozpatrywaniem zgłoszonych przez pracowników naruszeń. W tej firmie obowiązuje również Polityka Antykorupcyjna oraz Ochrony Sygnalistów.

Więcej informacji na temat whistleblowingu znajdziesz w poniższych źródłach.

Źródła:

1. Kodeks Etyki Biznesu w ramach Grupy Deutsche Telekom AG, https://www.t-mobile.pl/r/repo1/documents/t_sa/Kodeks_Etyki_Biznesu.pdf [dostęp: 29.4.2022 r.];
2. Oficjalna strona internetowa amerykańskiego koncernu lotniczego Boeing, https://www.boeing.com; [dostęp: 29.4.2022 r.];
3. Polityka Antykorupcyjna i Ochrony Sygnalistów w „STP ELBUD” sp. z o.o., https://stpelbud.com.pl/wp-content/uploads/2021/12/Polityka-antykorupcyjna-i-ochrony-sygnalistow.pdf [dostęp: 29.4.2022 r.];
4. Polityka Antykorupcyjna i Ochrony Sygnalistów z 9.1.2019 r. ustanowiona dla ZGH „Bolesław” S.A., https://zghboleslaw.pl/images/pdf/PAiOS_zgh.pdf [dostęp: 29.4.2022 r.];
5. Polityka ujawniania nieprawidłowości w BMW, https://www.bmw.com/en-au/footer/whistleblower-policy.html [dostęp: 29.4.2022 r.];
6. Polityka Zarządzania Etycznego i Ochrony Sygnalistów z 6.10.2017 r. ustanowiona w ZUE S.A. związana z realizacją zadania publicznego pod nazwą „Opracowanie dokumentacji projektowej oraz realizacja robót budowlanych w formule <> w ramach projektu <> w ramach projektu POIIŚ 5.2-6”, https://www.grupazue.pl/resources/Relacje_Inwestorskie/Dokumenty_korporacyjne/polityka_zarzadzania_etycznego_i_ochrony_sygnalistow.pdf [dostęp: 29.4.2022 r.];
7. Słownik Międzynarodowej Organizacji Pracy, https://www.ilo.org/inform/online-information-resources/terminology/thesaurus/lang--en/index.htm [dostęp: 29.4.2022 r.];
8. Stanowisko przedsiębiorstwa Johnson&Johnsonws. etyki, https://www.jnj.com/about-jnj/policies-and-positions/our-position-on-ethics-and-compliance?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=op,sc [dostęp: 29.4.2022 r.];
9. System ochrony sygnalistów w podgrupie Porsche, https://www.porsche.com/international/aboutporsche/overview/compliance/whistleblower-system/ [dostęp: 29.4.2022 r.];